चुहावट भएको थाइल्यान्डकी सुन्दर प्रधानमन्त्री शिनबात्राको गोप्य फोन वार्ताले कसरी सरकार ढाल्न सक्छ?

काठमाडौं– बढ्दो सीमा विवादलाई लिएर कम्बोडियाका शक्तिशाली पूर्व नेतासँग भएको १७ मिनेटको चुहावट भएको फोन वार्तामा सेनाको आलोचना गरेपछि थाइल्यान्डकी प्रधानमन्त्री पेटोङटार्न शिनावात्रामाथि पद त्याग्न बढ्दो दबाब परेको छ।

देशमा व्यापक आक्रोश फैलाउने यो काण्डले वर्षौंदेखिको राजनीतिक उथलपुथल र नेतृत्व परिवर्तनले ग्रस्त देशमा नयाँ अनिश्चितता ल्याउँछ। 

३८ वर्षीया पेटोङटार्नले पदबाट हटाइएका अर्का प्रधानमन्त्रीलाई प्रतिस्थापन गरेपछि दस महिना मात्र प्रधानमन्त्री पद सम्हालेकी छिन्।

यो यस्तो समयमा पनि आएको छ जब दक्षिणपूर्वी एसियाली राज्य आफ्नो बिरामी अर्थतन्त्रलाई बढावा दिन संघर्ष गरिरहेको छ, कर दण्डबाट बच्न संयुक्त राज्य अमेरिकासँग व्यापार सम्झौताको वार्ता गरिरहेको छ। आफ्नो छिमेकी कम्बोडियासँग बढ्दो सीमा विवादमा फसेको छ जसले सम्बन्धलाई वर्षौंमा सबैभन्दा कम बिन्दुमा पु¥याएको छ।

पेटोङटार्नले बिहीबार माफी मागे र थाइल्यान्डको विदेश मन्त्रालयले कम्बोडियाली राजदूतलाई विरोध पत्र बुझाउन बोलायो, निजी फोन कल चुहावटलाई ‘कूटनीतिक शिष्टाचारको उल्लंघन’ भनेको छ।

‘थाइल्यान्डको विचारमा यी कार्यहरू राज्यहरू बीच अस्वीकार्य आचरण हुन्। यसले अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा स्वीकृत अभ्यासहरू र असल छिमेकीपनको भावनाको विरोधाभास गर्दछ’ र ‘दुई नेताहरू र देशहरू बीचको विश्वास र सम्मानलाई कमजोर पार्छ’, मन्त्रालयका प्रवक्ताले एक विज्ञप्तिमा भने।

आफ्नो आधिकारिक फेसबुक पेजमा एक पोस्टमा हुन सेनले भने कि उनले लगभग ८० कम्बोडियाली अधिकारीहरूसँग कलको रेकर्डिङ साझा गरेका थिए र सुझाव दिएका थिए कि तिनीहरूमध्ये एकले अडिओ लीक गरेको हुन सक्छ। 

७२ वर्षीय राजनीतिक अनुभवीले पछि १७ मिनेटको कलको रेकर्डिङ पूर्ण रूपमा पोस्ट गरे।

जुन १५ मा भएको उक्त लिक भएको कलमा, पेटोङटार्नले पूर्व कम्बोडियाली शक्तिशाली हुन सेनलाई ‘काका’ भनेर बोलाएको र गत महिना सीमा झडपमा एक कम्बोडियाली सैनिकको मृत्यु भएपछि आफ्नै सेनाको कारबाहीको आलोचना गरेको सुन्न सकिन्छ।

एक शक्तिशाली राजवंशकी सापेक्षिक राजनीतिक नवोदित पेटोङटार्न, जो गत वर्ष थाइल्यान्डको सबैभन्दा कान्छो प्रधानमन्त्री बनिन्, उनले आफ्नो सरकार र देशको शक्तिशाली सेना बीच मतभेद रहेको संकेत गरेको देखिन्थ्यो।

टेलिफोन सम्पर्कमा थाई प्रधानमन्त्रीले हुन सेनलाई आफू घरेलु दबाबमा रहेको र विपरीत पक्षको कुरा नसुन्न आग्रह गरेको सुन्न सकिन्छ, जसमा उनले थाइल्यान्डको उत्तरपूर्वमा एक स्पष्टवक्ता थाई सेना कमाण्डरलाई उल्लेख गरेकी थिइन्।

‘अहिले, त्यो पक्ष शान्त देखिन चाहन्छ, तिनीहरूले राष्ट्रको लागि फाइदाजनक नभएका कुराहरू भन्नेछन्। तर हामी के चाहन्छौं भने सीमामा कुनै पनि झडप हुनु अघि जस्तै शान्ति होस्’, पेटोङ्टार्नले भनेको सुन्न सकिन्छ।

उनले यो पनि थपिन् कि यदि हुन सेनलाई ‘केही चाहियो भने, उनले मलाई भन्न सक्छन्, र म त्यसको ख्याल गर्नेछु।’

चुहावट भएको अडिओमा उनको टिप्पणी, जुन दुवै पक्षले प्रामाणिक रूपमा पुष्टि गरेको थियो, थाइल्यान्डमा स्तब्ध भयो, र विपक्षीहरूले उनलाई देशको राष्ट्रिय हितमा सम्झौता गरेको आरोप लगाए। 

प्रधानमन्त्रीको सरकारको प्रमुख साझेदार भूमजैथाई पार्टी बुधबार गठबन्धनबाट बाहिरियो, जसले उनको फेउ थाई पार्टीको सत्ता धारण गर्ने क्षमतालाई ठूलो धक्का दियो।

‘पैटोङटार्नले प्रधानमन्त्रीको रूपमा आफ्नो पदमा सम्झौता गरिन् र हुन सेनलाई झुकाएर थाई राष्ट्रिय हितलाई क्षति पु¥याइन्’, चुलालोङकोर्न विश्वविद्यालयका राजनीति विज्ञानका प्राध्यापक थिटिनान पोङसुधिरकले भने,‘उनको बहिर्गमन समयको कुरा हो र उनी थप आरोपहरूको लागि उत्तरदायी हुन सक्छिन्।’

सीमा विवादको व्यवस्थापनले दुवै देशमा राष्ट्रवादी उत्साह पनि जगाएको छ। थाइल्यान्डमा, रूढिवादी शक्तिहरूले पेटोङटार्नलाई आरोपहरूको सामना गर्न र राजीनामा दिन आह्वान गरेका छन्। 

कम्बोडियामा, हजारौं मानिसहरू गत हप्ता सरकारद्वारा आयोजित ¥यालीमा सामेल भए जसमा यस मुद्दामा सरकार र सेनासँग ऐक्यबद्धता जनाइएको थियो।

थाइल्यान्ड र कम्बोडियामा हालैका दशकहरूमा सहयोग र प्रतिद्वन्द्विता दुवैको जटिल सम्बन्ध रहेको छ। दुई देशहरूले ५०८ माइल (८१७ किलोमिटर) भूमि सीमा साझा गर्छन् जुन फ्रान्सेलीहरूले कम्बोडिया कब्जा गर्दा नक्साङ्कन गरेका थिए। 

जुन समय–समयमा सैन्य झडपहरू देखिएका छन् र राजनीतिक तनावको स्रोत बनेको छ।

पेटोङटार्नले बुधबार हुन सेनलाई दिएको आफ्नो टिप्पणीलाई कम महत्त्व दिने प्रयास गर्दै पत्रकार सम्मेलनमा भनिन् कि उनी दुई छिमेकीहरू बीचको तनाव कम गर्न खोजिरहेकी थिइन् र ‘निजी’ कल ‘सार्वजनिक गर्नु हुँदैनथ्यो।’

प्रधानमन्त्रीले भनिन् कि उनी ‘वार्ता रणनीति’ प्रयोग गरिरहेकी थिइन् र उनको टिप्पणी ‘निष्ठाको बयान होइन।’

‘मलाई अहिले थाहा छ, यो कहिल्यै पनि वास्तविक वार्ताको बारेमा थिएन। यो राजनीतिक नाटक थियो’, उनले भनिन्,‘यो आह्वान जारी गर्नु... यो कूटनीति गर्ने तरिका मात्र होइन।’

कम्बोडियामा लगभग ४० वर्षसम्म दृढतापूर्वक शासन गर्ने अनुभवी नेता हुन सेनले २०२३ मा पद त्याग गरे र आफ्ना छोरा हुन मानेटलाई सत्ता हस्तान्तरण गरे।

तर उनी कम्बोडियाली राजनीतिमा अत्यन्त प्रभावशाली व्यक्तित्व हुन्, उनी हाल सिनेट अध्यक्षको रूपमा सेवा गर्छन् र पेटोङ्टार्नका बुबा, पूर्व थाई प्रधानमन्त्री थाक्सिन शिनावात्राका साथी र सहयोगी हुन्।

गत महिना कम्बोडिया, थाइल्यान्ड र लाओस भेट्ने एमराल्ड ट्रयाङ्गलको विवादित सीमा क्षेत्रमा थाई र कम्बोडियाली सेनाबीच भएको छोटो झडपमा एक कम्बोडियाली सैनिकको मृत्यु भएपछि दुई छिमेकीहरू बीचको तनाव झनै बढ्यो। थाई र कम्बोडियाली सेनाले आफूहरू आत्मरक्षामा काम गरिरहेको बताए र झडपको लागि एक अर्कालाई दोष दिए।

थाई र कम्बोडियाली सेनाले तनाव कम गर्न चाहेको बताए पनि, दुवै पक्षले सीमामा सेना तैनाथ गर्ने र सेनालाई बलियो बनाउने काम गरिरहेका छन्।

थाइल्यान्डले सीमा चेकपोइन्टहरू नियन्त्रणमा लिएको छ, सीमा पार गर्ने ठाउँमा प्रतिबन्ध लगाएको छ र कम्बोडियाको सीमावर्ती शहरहरूमा बिजुली र इन्टरनेट काट्ने धम्की दिएको छ। बदलामा कम्बोडियाले थाई फलफूल र तरकारीहरूको आयात रोकेको छ र थाई चलचित्र र टिभी नाटकहरूमा प्रतिबन्ध लगाएको छ।

कम्बोडियाले संयुक्त राष्ट्र संघको अन्तर्राष्ट्रिय न्याय अदालतमा थाइल्यान्डसँगको विवादित सीमा क्षेत्रहरू, जसमा सबैभन्दा हालको झडप भएको स्थल पनि समावेश छ, फैसला माग्न अनुरोध गरेको छ।

यद्यपि, थाइल्यान्डले आईसीजेको क्षेत्राधिकारलाई मान्यता दिँदैन र दावी गर्छ कि सीमावर्ती केही क्षेत्रहरू कहिल्यै पूर्ण रूपमा सीमाङ्कन गरिएको थिएन, जसमा धेरै प्राचीन मन्दिरहरूको स्थलहरू पनि समावेश छन्।

२०११ मा, युनेस्कोको विश्व सम्पदा स्थल, ११ औं शताब्दीको प्रेह विहार मन्दिर वरपरको नजिकैको क्षेत्रमा थाई र कम्बोडियन सेनाहरू भिडेका थिए, जसले गर्दा दुवै पक्षका हजारौं मानिसहरू विस्थापित भएका थिए र कम्तिमा २० जनाको मृत्यु भएको थियो। (सीएनएन)