विश्लेषण

भारतमा कांग्रेस आई कमजोर बन्दा यी नेपाली नेता भए राजनीतिक मुलधारबाट ‘रिङआउट’ 

सोमबार, जेठ ८, २०८०

काठमाडौँ– केही वर्षअघिसम्म राजनीतिको मियो जस्तै देखिने नेपाली नेताहरु अहिले ‘मेनस्ट्रिम पोलिटिक्स’बाट ‘रिङआउट’ जस्तै देखिएका छन् ।

खासगरी २०६२/६३ को दोस्रो जनआन्दोलनपछि राजनीतिको केन्द्रमा देखिएका नेताहरु भारतको राजनीतिमा आएको परिवर्तनले नेपालको राजनीतिक मुलधारमा पनि रिङआउट जस्तै देखिएका हुन् ।

भारतमा भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) र त्यसका नेता नरेन्द्र मोदीको आगमनपछि अनपेक्षित रुपमा केही नेपाली नेताहरु मुलधारको राजनीतिबाट बाहिर परेका हुन् । जबकि, भारतीय कांग्रेस (कांग्रेस आई) भारतको राजनीतिक सत्तामा हुँदा ती नेपाली नेताहरु नेपाली राजनीतिको मुलपात्र जस्ता देखिन्थे ।

कांग्रेस आई कमजोर बनेपछि नेपालको राजनीतिमा कमजोर बनेका नेपाली नेताहरुमा पूर्वप्रधानमन्त्रीहरु माधवकुमार नेपाल र डा. बाबुराम भट्टराई तथा नेताहरु कृष्णप्रसाद सिटौला, बिमलेन्द्र निधि र डा. अमरेशकुमार सिंह हुन् । 

दोस्रो जनआन्दोलनपछि यी नेताहरु नेपालको राजनीतिको केन्द्रमा थिए । तत्कालिन विद्रोही शक्ति नेकपा माओवादीलाई शान्ति प्रक्रियामा ल्याउन मुख्य भूमिका खेल्ने सिटौला र माओवादी र तत्कालिन ७ दलको बीच १२ बुँदै समझदारी गराउन मुख्य भूमिका खेलेका निधि अहिले अनपेक्षित रुपमा गुमनाम छन् ।

माओवादीको उपाध्यक्षसमेत बनेका डा. भट्टराई पनि अहिले राजनीतिक मुलधारमा छैनन् । प्रधानमन्त्री समेत भइसकेका डा. भट्टराई अहिले करिब दलविहिन अवस्थामा छन् ।

यस्तै, २०६४ सालको संविधानसभा निर्वाचनमा २ ठाउँबाट चुनाव हारेपछि माधवकुमार नेपाल उनको पार्टीको महासचिव पदबाट पनि हटेका थिए । तर, उनी पछि  मनोनितरुपमा संविधानसभा सदस्य मात्रै बनेनन्, २०६६ जेठ ११ गते प्रधानमन्त्री नै बने । उनी सो समयको सबैभन्दा ठूलो दल माओवादीको सरकार ढलेपछि तेस्रो ठुलो दलको एक मनोनित सांसदको रुपमा प्रधानमन्त्री बनेका थिए ।

नेपाल नेतृत्वको सरकार ढलेपछि एमाले महासचिव झलनाथ खनालको नेतृत्वमा सरकार बनेको थियो । खनाल नेतृत्वको सरकार ढलेपछि भने डा. बाबुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री बनेका थिए । डा. भट्टराईको कार्यकालमा नै पहिलो संविधानसभाको कार्यकाल समाप्त भयो । र, सर्वाेच्च अदालतको प्रधानन्यायाधीश खिलराज रेग्मीको नेतृत्वमा मन्त्रिपरिषद गठन भएर दोस्रो संविधानसभा गठन भएको थियो ।

यस्तै, माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएदेखि नै चर्चाको शिखरमा रहेका नेपाली कांग्रेससँग आवद्ध भएका नेता डा. अमरेशकुमार सिंह पछिल्लो समय पार्टीविहिन अवस्थामा छन् । यद्यपि, उनले सर्लाहीबाट स्वतन्त्र रुपमा निर्वाचन भने जितेका छन् ।

किन कमजोर भए ?

नेपालको राजनीतिमा स्थापित हुन भारतीय संस्थापन पक्षको सहयोग पनि आवश्यक पर्छ भन्ने मान्यता राखिन्छ । भारतसँग राम्रो सम्बन्ध भएका नेताहरु नेपाली राजनीतिको केन्द्रमा देखिने गरेका उदाहरण पनि छन् । 

राजनीतिक विश्लेषक प्रभुनारायण बस्नेत जनमतको साटो कसैको आशिर्वादमा टिकेका नेताहरु आशिर्वाद दिनेहरु कमजोर हुँदा आशिर्वाद प्राप्त गर्नेहरु पनि कमजोर देखिनु अनौठो नभएको बताउँछन् ।

‘जनताको बलमा या जनमतको आधारमा नेता बनेकाहरु राज्यले दमन गर्दा पनि प्रभावशाली नेताकै रुपमा स्थापित भइरहेका उदाहरण धेरै छन् । तर, कसैको आशिर्वादमा नेता बनेकाहरु आशिर्वाद दिनेहरु कमजोर बनेसँगै आशिर्वाद पाउने पनि कमजोर हुनु अनौठो होइन,’ विश्लेषक बस्नेतले भने ।

मुलधारको राजनीतिबाट रिङआउट भएका नेताहरुको राजनीतिक पृष्ठभूमिः 

माधवकुमार नेपाल

नेपाल अहिले नेकपा एकीकृत समाजवादीको अध्यक्ष छन् । सोभन्दा अघि उनी नेकपा एमालेका आवद्ध थिए । उनको राजनीतिक अवद्धता वि.सं. २०२२ सालदेखि सदस्यता र २०२६ सालमा विद्यार्थी कमिटी, वीरगन्जबाट भएको हो ।

madhav nepal41684751065.jpg

नेपाल वि.सं. २०३१ सालदेखि २०४७ साल सम्म १६ वर्ष भूमिगत भए । उनी २०५० देखि २०६५ सम्म नेकपा (एमाले)को महासचिवत भए । २०४७ सालमा संविधान सुझाव आयोग सदस्य बनेका २०४८ सालदेखि २०५६ सालसम्म नेपाल राष्ट्रिय सभा सदस्य, विपक्षी दलको नेता, सत्ता पक्षको नेता भए । 

madhav nepal1684751064.jpgmadhav nepal11684751064.jpgmadhav nepal21684751064.jpgmadhav nepal31684751064.jpg

यस्तै, उनी २०५६ सालदेखि प्रतिनिधि सभा सदस्य भए । २०६४ मा भएको पहिलो संविधान सभा निर्वाचनमा रौतहट र काठमाडौँबाट पराजित नेपाल पछि संविधान सभा सदस्यमा मनोनित भए । र, २०७० मा भएको दोस्रो संविधानसभा सदस्यमा भने उनी रौतहटबाट निर्वाचित भए । यसबीचमा उनी संवैधानिक समितिको सभापति, विपक्षी दलको नेता भए । २०५१ देखि २०५२ सम्म उपप्रधानमन्त्री, परराष्ट्र तथा रक्षामन्त्री भएका नेपाल २०६६ सालमा प्रधानमन्त्री भए ।

डा. बाबुराम भट्टराई

कम्युनिष्ट आन्दोलनबाट राजनीतिक यात्रा सुरु गरेका डा. भट्टराई पछिल्लो समय कम्युनिष्ट पार्टीबाट टाढा पुगिसकेका छन् । उनी वि.सं. २०२७ सालदेखि राजनीतिमा आवद्ध भएका थिए ।

baburam21684751190.jpg

वि.सं. २०२७ सालमा तत्कालीन नेकपा (चौथो महाधिवेशन) बाट राजनीतिमा आबद्ध भएका डा. भट्टराई त्यसपछि २०३४ सालमा अखिल भारत नेपाली एकता समाजको संस्थापक अध्यक्ष भए । २०४७ सालमा संयुक्त जनमोर्चाको अध्यक्ष बनेका भट्टराई नेकपा (एकता केन्द्र) को पोलिटब्युरो सदस्य भए । २०५१ सालमा उनी नेकपा (माओवादी) मा आबद्ध भए । माओवादीको पोलिटब्युरो, स्थायी समिति हुँदै उपाध्यक्षको जिम्मेवारी संहालेका डा. नेपाल २०७३ सालमा एमाओवादीबाट नयाँ शक्ति पार्टीको स्थापना गरी नेतृत्वमा रहे । 

baburam41684751191.jpgbaburam31684751191.jpgbaburam11684751190.jpgbaburam1684751189.jpgbaburam bhattarai1684751189.jpg

उनको पार्टी २०७६ सालमा संघीय समाजवादी फोरमसँग एकतामा गयो भने उनी समाजवादी पार्टीको संघीय परिषद् अध्यक्ष भए । २०५२ देखि २०६२ सम्म भूमिगत, २०३६, २०४२, २०४५ र २०५० गरी ४ पटक बन्दी जीवन विताएका डा. भट्टराई विगतमा अर्थ मन्त्री तथा प्रधानमन्त्री बनिसकेका व्यक्ति हुन् ।

कृष्णप्रसाद सिटौला

२०३३ सालदेखि संगठित रुपमा कांग्रेस राजनीतिमा आबद्ध भएका सिटौला २०४३ सालमा कांग्रेसको झापा जिल्ला उपसभापति भएका थिए । २०४६ को जनआन्दोलनमा पार्टीको तर्फबाट संयोजक तथा कार्यबहाक जिल्ला सभापति भएका थिए । 

Krishna-prasad-sitoula-sitaula.jpg1677301868.jpeg

२०४६ सालमा बहुदल स्थापना भएपछि झापा जिल्ला पार्टी सभापति भएका सिटौला २०५६ सालमा पार्टीको केन्द्रीय समन्वय विभाग प्रमुख भए । १० औं महाधिवेशनबाट पहिलो पटक केन्द्रीय सदस्यमा निर्वाचित उनी पार्टीको महामन्त्री पनि बने । कांग्रेसको १३ औं महाधिवेशनमा सिटौला केन्द्रीय सभापति पदको उम्मेदवार बने तर पराजित भए ।

sitaula prachand mkn1684751352.jpgkrishna sitaula prachanda1684751367.jpg

२०४८ को चुनावमा तत्कालीन झापा १ बाट पहिलो पटक प्रतिनिधिसभा सदस्य उम्मेद्वार बनेका सिटौला एमालेका द्रोणाचार्य क्षेत्रीसँग पराजित भएका थिए । २०५० को उपनिर्वाचनमा सिटौला निर्वाचित भए । २०५१ को मध्यावधि निर्वाचनमा उनी फेरि पराजित भए । तर, २०५६ को प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा भने उनी विजयी भए । र, २०६४ को संविधान सभा निर्वाचनमा भने उनी पराजित भए । सिटौलाई २०६४ मा माओवादीका पूर्णसिंह राजवंशीले र २०७४ मा राप्रपाका राजेन्द्र लिङदेनले उनलाई पराजित गरे ।

२०५७ साल माघमा गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको सरकारमा उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति राज्यमन्त्री बनेका सिटौला २०६३ मा गिरिजाप्रसाद नेतृत्वको सरकारमा गृहमन्त्री बने । बाबुराम भट्टराई नेतृत्वको सरकारमा उपप्रधान, रक्षा, कानुन न्याय तथा संविधानसभा व्यवस्थामन्त्री पनि भए ।

विमलेन्द्र निधि

विमलेन्द्र निधि १४ वर्षको उमेरमा आफ्नो बुबाको गिरफ्तारी देखेपछि विद्यार्थी राजनीतिमा सामेल भएका थिए । उनी नेपाली कांग्रेसको विद्यार्थी संगठन नेपाल विद्यार्थी संघ (नेविसंघ) का पूर्व अध्यक्ष पनि हुन् ।

जनमत संग्रहको समयमा बीपी कोइरालाद्वारा निर्वाचित भई राष्ट्रिय स्तरमा नेविसंघको नेतृत्व गर्दा उनी २३ वर्षका थिए । नेपाली कांग्रेसको उपसभापति समेत भइसकेका छन् ।

Bimalendra-Nidhi_rss-file1677589803.jpg

उनी दुई पटक सामान्य प्रशासन मन्त्री, एक पटक शिक्षा तथा खेलकुद मन्त्री र एक महिना उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्री भइसकेका छन् । उनी भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री समेत भइसकेका छन् । उनले पुष्पकमल दाहालको दोस्रो मन्त्रिपरिषदमा गृहमन्त्रीको जिम्मेवारी लिएर उपप्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारी सम्हालेका थिए । 

निधि धनुषा ३ बाट दुई पटक संविधान सभा सदस्यमा निर्वाचित भएका थिए । उनले २०५१ देखि २०६३ सम्म धनुषा ४ बाट प्रतिनिधि सभाको सदस्य भएर पनि काम गरे । २०६४ तथा २०७० को संविधान सभामा धनुषा ३ बाट संविधानसभा सदस्य भए । २०७४ मा भएको प्रतिनिधि सभा निर्वाचनमा उनी मधेशवादी नेता राजेन्द्र महतोसँग पराजित भएका थिए ।

डा. अमरेशकुमार सिंह

सिंहले नेपाली कांग्रेसबाट राजनीतिक यात्रा सुरु गरेका हुन् । उनी २०४२ सालदेखि कांग्रेसमा आवद्ध भएका थिए ।

amaresh kumar singh1684751642.jpeg

वि.सं. २०५४ सालमा गोरखापत्र संस्थानको सञ्चालक सदस्य भएका सिंह २०६३ साल अन्तरिम व्यवस्थापिकाको सदस्य, २०७० साल सर्लाही ६ बाट प्रत्यक्ष निर्वाचित  सभासद भए । २०७४ साल सर्लाही ४ बाट प्रतिनिधि सभा सदस्यको लागि प्रत्यक्ष निर्वाचित भएका सिंहले २०४६ साल र २०६२ साल (जेल, भूमिगत र बन्दी जीवन) विताएका छन् । उनी २०६३, २०७० २०७४ सालमा सांसद बनेका थिए भने गत मंसिर ४ मा भएको आम निर्वाचनमा सर्लाही ४ बाट स्वतन्त्र उम्मेदवार बनेर निर्वाचित भएका छन् ।

Amresh_Kumar_Singh1676021418.jpg

सिंह कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवासँग खटपट भएपछि पार्टी छोडेर स्वतन्त्र उम्मेदवार बनेका थिए । यद्यपि, उनले चुनाव जितेका छन् । तर, पछिल्लो समय पनि उनी संसदमा कपडा खोल्नेदेखि विभिन्न हर्कत गरेर चर्चाको केन्द्रमा छन् । उनले कांग्रेस सभापति देउवा र उनकी पत्नी डा. आरजु राणाप्रति कडा आक्षेपहरु लगाउने गरेका छन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ ८, २०८०  १६:०६
प्रतिक्रिया दिनुहोस्