विवाहको उमेर १८ कि २०? संसदमा बहस, समाजमा द्वन्द्व

नेपालको संविधान २०७२ ले विवाहको उमेरलाई लिएर कुनै स्पष्ट उमेर तोकेको छैन। यद्यपि, प्रचलित कानुनअनुसार, मुलुकी देवानी संहिता २०७४ को दफा ७० मा विवाहको न्यूनतम उमेर पुरुष र महिलाको लागि २० वर्ष निर्धारण गरिएको छ। यो प्रावधानले विवाह गर्न दुवै पक्षको सहमति र उमेरको सीमा सुनिश्चित गरेको छ। तर, पछिल्लो समय संसद र सामाजिक सञ्जालमा विवाहको उमेर १८ वर्षमा झार्नुपर्ने बहस तीव्र रूपमा उठिरहेको छ। यो बहसले सामाजिक, आर्थिक र शैक्षिक क्षेत्रमा ठूलो प्रभाव पार्ने सम्भावना देखिएको छ।

सामाजिक प्रभाव

१८ वर्षको उमेरमा धेरैजसो युवायुवती भावनात्मक र मानसिक रूपमा पूर्ण परिपक्व हुँदैनन्। विवाहपछि आउने जिम्मेवारी, पारिवारिक दबाब, र जीवनसाथीसँगको समायोजनमा कठिनाइले तनाव, सम्बन्धविच्छेद, र घरेलु हिंसाको जोखिम बढाउँछ।  परम्परागत नेपाली समाजमा विवाहलाई पारिवारिक निर्णय मानिन्छ। कम उमेरमा विवाहको स्वतन्त्रता दिँदा युवा पुस्ताले आफ्नो निर्णय लिन खोज्दा अभिभावकसँग मतभेद बढ्न सक्छ, जसले पारिवारिक एकता भंग हुन सक्छ।  ग्रामीण र गरिब समुदायमा कम उमेरमा विवाहको प्रचलन बढ्न सक्छ, जसले लैंगिक असमानता र महिला हिंसाको समस्या झनै चर्काउन सक्छ।

आर्थिक प्रभाव

१८ वर्षमा विवाह गर्दा धेरैजसो युवायुवतीले आफ्नो पढाइ पूरा नगरेको हुन सक्छ। उच्च शिक्षा र सीप विकासको अवसर गुम्दा उनीहरूको रोजगारी र आयआर्जनको सम्भावना घट्छ, जसले दीर्घकालीन आर्थिक अस्थिरता निम्त्याउँछ। कम उमेरमा परिवार सुरु गर्दा आर्थिक जिम्मेवारी बढ्छ। अपर्याप्त आम्दानी र ठूलो परिवारको बोझले गरिबीको चक्रलाई निरन्तरता दिन्छ, जुन विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रमा देखिन सक्छ। कम उमेरमा विवाह गर्ने जोडीले आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर नहुँदा सरकारको सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम (जस्तै गरिबी निवारण कोष) मा निर्भरता बढ्न सक्छ, जसले राज्यको बजेटमा थप भार पर्छ।

शैक्षिक प्रभाव

उच्च शिक्षाबाट वञ्चित: १८ वर्षमा विवाह गर्दा धेरैजसो युवायुवतीले कक्षा ११, १२ वा स्नातक तहको पढाइ पूरा गर्नुअघि नै शिक्षाबाट टाढा हुन सक्छन्। खासगरी महिलाहरूले परिवारको जिम्मेवारीका कारण पढाइ छोड्ने सम्भावना उच्च हुन्छ। सीप र ज्ञानको अभाव: शिक्षाको कमीले व्यक्तिगत सीप र व्यावसायिक ज्ञानको विकासमा बाधा पुग्छ। यसले देशको मानव संसाधनको गुणस्तरमा ह्रास ल्याई दीर्घकालीन रूपमा आर्थिक वृद्धिमा असर पार्न सक्छ। शिक्षक र अभिभावकको चिन्ता: कम उमेरमा विवाहले विद्यार्थीको पढाइमा विचलन आउने डरले शिक्षक र अभिभावकहरूमा चिन्ता बढ्न सक्छ, जसले शैक्षिक वातावरणमा तनाव सिर्जना गर्न सक्छ।

स्वास्थ्य प्रभाव

१८ वर्षको उमेरमा महिलाको शारीरिक विकास पूर्ण रूपमा नभएको हुन सक्छ। कम उमेरमा गर्भधारणले मातृ मृत्युदर र शिशु मृत्युदर बढाउन सक्छ। विवाहको जिम्मेवारी र पारिवारिक दबाबले कम उमेरका जोडीमा डिप्रेसन, चिन्ता, र अन्य मानसिक समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। कम उमेरमा परिवार सुरु गर्दा आर्थिक अभावले गर्भवती महिला र बालबालिकामा कुपोषणको समस्या बढ्न सक्छ।

कानुनी प्रभाव

१८ वर्षमा विवाहलाई मान्यता दिँदा बालविवाह (१८ वर्षमुनिको विवाह) र कानुनी विवाहबीचको रेखा धमिलो हुन सक्छ। यसले बालविवाहलाई नियन्त्रण गर्ने कानुनी प्रयासमा बाधा पुग्न सक्छ। कम उमेरमा विवाहबाट उत्पन्न हुने सम्बन्धविच्छेद, सम्पत्ति विवाद, र हिंसाका घटनाले अदालतमा मुद्दाको बोझ बढाउन सक्छ।

सांस्कृतिक प्रभाव

नेपाली समाजमा विवाहलाई परिपक्वता र पारिवारिक स्थिरतासँग जोडेर हेरिन्छ। १८ वर्षमा विवाहको स्वतन्त्रताले यो सांस्कृतिक मान्यतालाई कमजोर बनाउन सक्छ। कतिपयले यो परिवर्तनलाई पश्चिमी संस्कृतिको अन्धानुकरण ठान्न सक्छन्, जसले सांस्कृतिक पहिचानमाथि प्रश्न उठाउन सक्छ।