मृत्युपछि पनि हुनेछन् दलाई लामा उत्तराधिकारी, यस्तो घोषणा गरेछन्!

काठमाडौं– दलाई लामाले आफ्नो मृत्युपछि उत्तराधिकारी हुने घोषणा गरेका छन्, जसले तिब्बतको भविष्यलाई लिएर चीनको कम्युनिष्ट पार्टीसँगको संघर्षमा एक प्रमुख मुद्दा बनेको शताब्दी पुरानो परम्परालाई निरन्तरता दिएको छ।

तिब्बती बौद्ध धर्मका आध्यात्मिक नेताले बुधबार भारतको धर्मशालामा भेला भएका धार्मिक अग्रजहरूलाई भिडियो सन्देशमा यो घोषणा गरेका हुन्, जहाँ नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता १९५९ मा चिनियाँ कम्युनिष्ट शासन विरुद्धको असफल विद्रोहपछि तिब्बतबाट भागेर बस्दै आएका छन्।

‘म पुष्टि गर्दैछु कि दलाई लामाको संस्था जारी रहनेछ’, दलाई लामाले पूर्व रेकर्ड गरिएको भिडियोमा भनेका छन्। 

‘गादेन फोड्राङ ट्रस्टलाई भविष्यको पुनर्जन्मलाई मान्यता दिने एकमात्र अधिकार छ; यस विषयमा हस्तक्षेप गर्ने त्यस्तो अधिकार अरू कसैसँग छैन’, उनले दलाई लामाको कार्यालयको औपचारिक नाम प्रयोग गर्दै थपे।

विष्यका दलाई लामाको खोजी र पहिचानको प्रक्रिया ‘विगतको परम्परा अनुसार’ सञ्चालन गर्नुपर्छ, प्रक्रियाको बारेमा थप विवरणहरू खुलासा नगरी भनिएको छ।

दलाई लामाले पहिले नै भनेका छन् कि जब उनी लगभग ९० वर्षको हुन्छन्, उनले दलाई लामाको संस्था जारी राख्नु पर्छ कि पर्दैन भनेर पुनर्मूल्याङ्कन गर्न तिब्बती बौद्ध धर्मका उच्च लामाहरू र तिब्बती जनतासँग परामर्श गर्नेछन्।

यस आइतबार उनको ९० औं जन्मदिनको केही दिन अघि – निर्वासनमा रहेका तिब्बती नेताहरू र चीनको नास्तिक कम्युनिष्ट पार्टी, जसले अर्को दलाई लामालाई अनुमोदन गर्ने अधिकार आफूसँग मात्र रहेको दाबी गर्छ। 

दलाई लामाको भनाइको बारेमा सोध्दा, चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले बेइजिङको लामो समयदेखि कायम रहेको अडान दोहोराए। आध्यात्मिक नेताको पुनर्जन्मले चिनियाँ कानून र नियमहरूको पालना गर्नुपर्छ, चीनमा खोजी र पहिचान गरिनुपर्छ र केन्द्रीय सरकारले अनुमोदन गर्नुपर्छ।

मार्चमा प्रकाशित एक संस्मरणमा, दलाई लामाले भनेका छन् कि उनको उत्तराधिकारी चीन बाहिर स्वतन्त्र संसारमा जन्मनेछ। उनले आफ्ना अनुयायीहरूलाई बेइजिङले छानेको कुनै पनि उम्मेदवारलाई अस्वीकार गर्न आग्रह गरे।

यसले दुई प्रतिद्वन्द्वी दलाई लामाहरूको उदय हुन सक्छः एकलाई उनका पूर्ववर्तीले रोजेका थिए भने अर्कोलाई चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले।

‘तिब्बती निर्वासित समुदाय र चिनियाँ सरकार दुवै तिब्बतको भविष्यलाई प्रभाव पार्न चाहन्छन्, र उनीहरूले अर्को दलाई लामालाई त्यसो गर्ने प्रमुखको रूपमा हेर्छन्’, अस्ट्रेलियाको मेलबर्नस्थित ला ट्रोब विश्वविद्यालयमा तिब्बती इतिहासका विज्ञ रुथ ग्याम्बलले भने।

दलाई लामाको कार्यालयका वरिष्ठ अधिकारी सामधोङ रिन्पोछेले बुधबार पत्रकारहरूलाई भने कि उत्तराधिकार नभएसम्म दलाई लामाको पुनर्जन्मको प्रक्रिया वा विधिहरूको बारेमा थप जानकारी जनतालाई खुलासा गरिने छैन।

निर्वासनमा जीवनभर बिताएका १४ औं दलाई लामा, तेन्जिन ग्यात्सो, तिब्बत र हिमालय क्षेत्रमा बेइजिङको कडा पकड अन्तर्गत वास्तविक स्वायत्तताको खोजीको पर्यायवाची बनेका छन्।

आफ्नो गृहनगर धर्मशालाबाट, जहाँ उनले निर्वासनमा सरकार स्थापना गरे, आध्यात्मिक नेताले तिब्बतीहरूलाई घर र निर्वासनमा एकताबद्ध गरेका छन् र उनीहरूको दुर्दशालाई विश्वव्यापी मञ्चमा उचालेका छन्।

यसले दलाई लामालाई बेइजिङको पक्षमा निरन्तर काँडा बनाएको छ, जसले उनलाई खतरनाक पृथकतावादी र भिक्षुको पोशाकमा ब्वाँसो भनेर निन्दा गर्दछ।

१९७० को दशकदेखि, दलाई लामाले तिब्बतको लागि पूर्ण स्वतन्त्रता खोजेको होइन, तर तिब्बतीहरूलाई आफ्नो विशिष्ट संस्कृति, धर्म र पहिचान जोगाउन अनुमति दिने अर्थपूर्ण स्वायत्तता खोजेको कुरा कायम राख्दै आएका छन्। 

अहिंसात्मक मध्यम मार्ग दृष्टिकोणप्रतिको उनको प्रतिबद्धताले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन र १९८९ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गरेको छ।

दलाई लामा लामो समयदेखि तिब्बती बौद्ध धर्मको पुनर्जन्म प्रणालीमा हस्तक्षेप गर्ने बेइजिङको प्रयासबाट सतर्क छन्।

तिब्बती बौद्धहरूले पुनर्जन्मको चक्रमा विश्वास गर्छन्, र जब दलाई लामा जस्ता प्रबुद्ध आध्यात्मिक गुरुको मृत्यु हुन्छ, उनी करुणा र प्रार्थनाको बल मार्फत आफ्नो पुनर्जन्मको स्थान र समय छनौट गर्न सक्षम हुनेछन्।

तर धार्मिक परम्परा तिब्बती हृदय र दिमागको नियन्त्रणको लागि बढ्दो रूपमा युद्धभूमि बनेको छ, विशेष गरी धर्मको दोस्रो सर्वोच्च व्यक्तित्व पञ्चेन लामाको विवादित पुनर्जन्म पछि।

१९९५ मा, दशौं पञ्चेन लामाको मृत्यु भएको वर्षौंपछि, बेइजिङले दलाई लामाको अवज्ञा गर्दै आफ्नै पञ्चेन लामा स्थापना गरिदियो, जसको भूमिकाको लागि छ वर्षको केटा सार्वजनिक दृष्टिकोणबाट गायब भएको छ।

तिब्बती परम्परा अन्तर्गत, दलाई लामा र पञ्चेन लामाहरूले लामो समयदेखि एकअर्काको पुनर्जन्मलाई मान्यता दिन प्रमुख भूमिका खेल्दै आएका छन्।

विज्ञहरू विश्वास गर्छन् कि बेइजिङले हालको दलाई लामाको उत्तराधिकारमा समान रूपमा हस्तक्षेप गर्न खोज्नेछ।

‘तिब्बत भित्र काम गर्न चिनियाँ सरकारले खेती गरेको उच्च–स्तरीय पुनर्जन्म लामाहरूको सम्पूर्ण श्रृंखला छ। (बेइजिङ) ले तिब्बत भित्र उनीहरूले छानेको दलाई लामा स्थापना गर्न मद्दत गर्न ती सबैलाई आह्वान गर्नेछ’, ग्याम्बलले भने,‘यसतर्फ काम गर्ने दीर्घकालीन योजना छ।’

बुधबार धर्मशालामा भेला भएका तिब्बती बौद्ध धार्मिक नेताहरूले जारी गरेको कृतज्ञताको प्रस्ताव विज्ञप्तिमा भनिएको छ कि तिनीहरू जनवादी गणतन्त्र चीनले आफ्नो राजनीतिक लाभको लागि पुनर्जन्म विषयको प्रयोगको कडा निन्दा गर्दछन् र यसलाई कहिल्यै स्वीकार गर्दैनन्।

आफ्नो तर्फबाट, वर्तमान दलाई लामाले स्पष्ट पारेका छन् कि बेइजिङद्वारा नियुक्त कुनै पनि उम्मेदवारले तिब्बती वा तिब्बती बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूको नजरमा कुनै वैधता राख्ने छैन।

‘चिनियाँ कम्युनिष्टहरू, जसले धर्मलाई स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गर्छन्, विगत र भविष्यको जीवनको विचार सहित, लामाहरूको पुनर्जन्मको प्रणालीमा हस्तक्षेप गर्नु पूर्णतया अनुपयुक्त छ, दलाई लामाको पुनर्जन्मको त कुरै छोडौं’, उनले आफ्नो पछिल्लो संस्मरण, भ्वाइस फर द भ्वाइसलेसमा लेखेका छन्। (सीएनएनबाट अनुवाद)